Мұрын сақиналары бұзаулардың бір-бірін соруын тоқтату үшін жиі қолданылады. Бірақ өкінішке орай, мұрын сақиналары сору себебімен күреспейді. Алайда, бұзауларға кем дегенде 8-10 литр, ең жақсысы 10-12 литр сұт берілсе, бұл әуестіктін өшетіні белгілі.

Бұзаулар өмірінің бірінші аптасында күніне шамамен 10 литр немесе одан да көп сүт іше алады. Егер олар күніне 4 литр ғана ішсе, онда олар өмірінің бірінші аптасында салмағын жоғалтады. Сүт немесе сүт алмастырғышын көбірек беру ішектің денсаулығына немесе ұлтабар толып кетіп, сүт месқарынға кетуіне әсер етпейді.

Бір-бірін соруға ішінара аштық әсер етеді және бұзаулар сүт немесе сүт алмастырғыштарды шектеулі мөлшерде ғана ішсе, көбейеді. Сондықтан оны болдырмау үшін бір бергендегі сүт мөлшерін және сүттің жалпы мөлшерін көбейту пайдалы болуы мүмкін.

Егер бұзаулар соруға жеткілікті уақыт жұмсамаса, бұл оларды қоршаған ортадағы басқа заттарды соруға итермелейді. Азықтану ұзақтығын ұзарту үшін ағымы баяу емізіктерді қолданған жөн.  Жаңа туылған бұзауларға ағыны баяу, қаттырақ емізіктерге ауыспас бұрын, бастапқыда жұмсақ “уыз емізігін” қолданған дұрыс.

Ашық шелекпен салыстырғанда емізік арғылы азықтандыру өзара соруды едәуір азайтады. Емізіктің көмегімен бұзаулар сору инстинктін азықтанған кезінде де, одан кейін де баса алады.

Шамасы, ағымы баяу емізік арқылы азықтандыру – бұл қалыптан тыс сору әрекетін азайтудың ең тиімді стратегиясы.

Қосымша кеңестерді KFM-жобасының “Бұзаулардың бір бірің соруы” атты жаднамасынан алуға болады.

Уве Веддиге

Сурет: ADT

Сабан – егіншілік пен мал шаруашылығын байланыстырып тұратын маңызды буын.

Жыл сайын біз жануарларға арналған төсеніш ретінде 800 тоннадан астам сабанды, сондай-ақ сиырларға арналған азықтың құрамдас бөлігі ретінде және жас мал мен бұзауларды азықтандыру үшін 500 тонна пішен сығымдаймыз.

Сабан сиыр қорасындағы резеңке төсеніштердің үстіне салынатындай бұзаулардың үйшіктері және топ болып ұсталынатын бокстарға да гигиеналық төсеме ретінде қажет. Сиыр тұрып-жататын бокстарға пайдалану үшін сорғы көңмен бірге сорып алатындай оны майдалап ұсақтайды.

Бұрын тек домалақ теідер қолданылған, бірақ оларды тасымалдау және сақтау ұзақ уақытты қажет етті. Claas QUADRANT 5300 шөпті сығымдайтын жинағышын сатып алу арқылы енді өлшемі 90 x 120 x 240 см болатындай төрт бүрышты тең жасауға болады.

Домалақ теңмен салыстырғанда, сабанды осылай жинау енді аз уақытты алады. Мұндай теңнің үлкен салмағы және бір-бірінің үстіне оңай жиналуы доңғалақты тиегіштер мен жүк көліктерінің жүргізушілерінің жұмысын жеңілдетеді. Төрт бұрышты теңдерді кішкентай тиегіштермен қорада оңай жылжытуға және таратуға болады.

Уве Веддиге

Фото: KFM

Жүгеріні жинау уақыты жақындап келеді, оны ұсақтайтын техника жұмысқа кіріскенге дейін бірнеше күн ғана қалды. Бірақ оған дейін көп дайындық қажет:

Әрқашан неше гектар жердегі жүгеріні жинау керектігі, қанша бригада баратыны және сүрлемді кім нығыздайтыныны белгіленіп қойылу керек. Өрістердің қандай ретпен жиналатындығын анықтайтын график болғаны дұрыс. Алқаптар, алқап шекаралары және кірме жолдар цифрлық алқаптар картасына енгізіледі немесе картада белгіленеді.

Сүрлемге арналған орынды да дайындау керек:

• Сүрлем траншеясына өту және одан шығу жолдары ештеңе кедергі болмайтындай ашық болуы керек.
• Сүрлем шұңқырының қабырғаларына пленка тартылып қойылған.
• Сүрлемнің бүкіл ұзындығы бойынша астына төселетін және үстіне жабатын пленкалар дайын.
• Түпқоймаларда пленканы басып қоятындай құм дорбалары жеткілікті.
• Шаруашылық басшысы әр сағат сайын ұсақтау ұзындығын және барлық дәндердің ұнтақталғанын тексереді.

Сүрлем траншеясындағы ең маңызды нәрсе:

• Нығыздайтын тракторлардың жалпы салмағы бір сағатта жиналатын өнімнің салмағына (тонна құрғақ зат) сәйкес келуі керек.
• Нығыздайтын тракторлардың шиналарындағы ауа қысымы кемінде 2 бар болғаны дұрыс. Тракторлар максималды 4 км / сағ жылдамдықпен үзіліссіз жұмыс істейді, келесі қабатты салмай тұрып бүкіл траншеядағы сүрлемді екі-үш рет айналып өтеді. Жүгерінің әр қабатының қалыңдығы 20 см-ден аспайды.
• Егінді жинап болып, тіркемелерді босатқаннан кейін тракторлар сүрлем жабылғанша тағы бір сағат бойы оны нығыздауын жалғастырады.

Сүрленетін жүгерінің піскендігін анықтауға арналған нұсқаулық ретінде сіз KFM жобасының “Жүгеріні жинау мерзімін анықтау” жаднамасын тегін жүктей аласыздар.

Уве Веддиге

Фото: KFM

Сиырлардың қатты ластанғаны олардың өздерін жайсыз күйге түсіреді және тұяқ пен желін ауруларына, терінің тітіркенуіне және өнімділіктің төмендеуіне әкеледі. Аяқтардың, желіннің, төстің және қарынның ластануы негізінен лас бокстардан және қатты ластанған жолдардан болады. Көп жағдайда скрепер сирек іске қосылады және төсеніштері бар бокстарға сабан салу қажет емес деген пікір басым келеді.

• Жотасы ластанса: бұл қорадағы климат пен шаңнан туындауы мүмкін. Сабан төсемеде шаң аз екеніне және ауа айналымының жақсы екеніне көз жеткізіңіздер. Тарауыш щеткалар жануарлардың жағдайын жақсартуы мүмкін.
• Жамбасы лас болса: көң мен қи уақтылы шығарылмағандықтан немесе жататын бокстар тым кішкентай екенін көрсетеді. Төсек пен өткелдердің таза екеніне көз жеткізіңіз. Сонымен қатар, бокстардың өлшемдері (ұзындығы, ені, мойын штангасының орналасуы) жануарлардың үлкендігіне сәйкес келуі керек.
• Желін лас болуы оның денсаулығы мен сүт гигиенасына әсер етеді, сонымен қатар сауу залында желінді тазарту үшін уақыт кетеді және қосымша жүмыс жасалады.

Сиыр тұрып-жататын жер жұмсақ және құрғақ болуы керек. Жануарларды таза ұстаудың ең оңай жолы-күн сайын 0,3-0,5 кг ұсақталған сабан салып тұру. Кәдімгі скреперлер мен сорғы жүйелеріне ол кедергі болмайды. Ағаш жоңқалары қолайсыз, өйткені абразивті әсерінен және ұсақ ағаш бөлшектерінен теріге зақым келуі мүмкін, сонымен қатар мастит қаупі арта түседі.

Сондай-ақ, KFM жобасының “Желін тазалығы”, “Сиырлар өтетін жолдарды тексеру” және “Сиырлардың жайлылығы” атты бақылау парақтарын нұсқаулық ретінде пайдаланып, бокстардың дұрыс орнатылғанына көз жеткізіңіздер.

Уве Веддиге

Фото: KFM

Сүрленетін жүгеріні жинау кезеңі әрқашан техниканың болуына емес, өсімдіктердің пісуіне байланысты! Егер тым ерте жинаса, онда өнім аз болып шығады. Егер кеш жиналса, ұсақталған материалды жеткілікті түрде тығыздау қиынға соғады, нәтижесінде сүрлемнің сапасы нашарлайды! Егер оңтайлы уақытта жинамаса, астық өнімі 15 пайызға дейін айтарлықтай төмендеуі мүмкін.

Сүрленетеін жүгеріні жинаудың оңтайлы уақыты өсімдіктің жалпы құрамындағы құрғақ заттың (ҚЗ) көрсеткішіне байланысты, ол көрсеткіш 32-ден 36% – ға дейін болуы керек. Сонда астық өнімі мен сапа сәйкес келеді. Сонымен қатар, дәндердің пісіп жетілуі мен қалған өсімдіктің сіңімділігі арасындағы жақсы сәйкестік оңтайлы cүрленуін және осылайша азықтың жоғары сапалы болуын қамтамасыз етеді.

Жетілу дәрежесін анықтауға арналған нұсқаулық ретінде KFM жобасының “Жүгері жинау кезеңін анықтау” жаднамасын жүктеп алуға болады.

Уве Веддиге

Сурет: KFM

Жақында Қазақстандағы сүт өндірісі бойынша құзыреттілік орталығының болашақ мастер-тренерлері Германияда өз білімдері мен дағдыларын кеңейте алды. Арқабайдағы орталықта төрт айлық қарқынды оқу курсы Германиядағы Вайенштефан-Трисдорф қолданбалы ғылымдар университетінде мазмұнды оқу бағдарламасымен аяқталды.

Қазақ зоотехниктері мен мал дәрігерлері азықтандыру және сауу бойынша тренингтерге қатысты, бағдарламада жаңа туған бұзауларға кұтім жасау, тұяқтарды өндеу және жалпы ірі қара малмен жұмыс істеу бойынша оқыту шаралары болды. Жануарларға тиімді жағдай жасау, олардың денсаулығы сияқты маңызды тақырыптар да назардан тыс қалмады. Екі апталық оқу бағдарламасы “тек қарап қана қоймай, іске кіріс” ұранына сәйкес практикалық сабақтарға бағытталған.

KFM командасының қолдауымен мастер-тренерлер алған білімдерімен болашақта семинарлар мен практикалық сабақтарда сүт фермаларының мамандарымен бөліседі.

Қыркүйек айының басынан бастап қызығушылық білдіретін тұлғалар Аркабайдағы “Байсерке” оқыту орталығында және басқа да фермаларда өтетін кең ауқымды практикалық оқу бағдарламаларына қатыса алады.

Уве Веддиге

Сурет: ADT

Сиырлар ақсаған кезде олар оны ауырсынады. Бұл айтарлықтай экономикалық шығындарға әкелуі мүмкін. Сондықтан ақсақтықты мүмкіндігінше ертерек анықтау және емдеу немесе ең жақсы жағдайда оның алдын алу өте маңызды. Тіпті бір қарағанда сиыр тұрғанда немесе жүргенде арқасы доғадай бүгілгені сияқты ақсақтықтың белгілерін байқауға болады. Егер сиыр басын изеп жүрсе, бұл ақсағандықтан аяқтарына салмақ түсірмеуге тырысқанын көрсетеді. Ақсақ жануарларды стратегиялық тұрғыдан дұрыс және ерте анықтау үшін KFM командасы мал өсірушілерге KFM тексеру парағын қолданып бұл процессті күнделікті жұмысқа еңгізуді ұсынады. Онда қолданылатын ақсақтықты бағалау бес деңгейі бар:

• 1- деңгей – қалыпты: сиыр қалыпты жүреді және тұрады,тұрған кезде арқасы түзу болады.
• 2- деңгей – сәл ақсандайды: сиырдың арқасы тұрғанда қалыпты, бірақ жүру кезінде ол тұяқ ауырғандығын жеңілдету үшін сәл бүкірейеді.
• 3- деңгей- орташа ақсандайды: сиырдың арқасы тұру және жүру кезінде доға тәрізді. Сиыр бір немесе бірнеше аяқпен қысқа қадамдар жасайды.
• 4- деңгей – қатты ақсайды: сонымен қатар, сиыр кем дегенде бір аяғына салмақ түсіріп баса алмайды.
• 5- деңгей – қатты ақсайды: сиыр енді бір аяққа мүлде салмақ түсірмейді немесе тұра алмайды/тұруға қиналады.

Сенімді нәтиже алу үшін, мүмкін болса, ақсайтын сиырларды тұрақты түрде бір адам бақылап анықтап жүруі керек. Табыннан артта қалатын жануарларға назар аудару керек. Дегенмен, ұстау жағдайы, оның ішінде қораның дұрыс емес өлшемдері, кедергілер мен көлеңке түсіп тұруы немесе қорадағы садыра сияқты гигиеналық мәселелерге байланысты ақсақтық пайда болуы мүмкін.

Уве Веддиге

Фото: KFM

Қазіргі зерттеулер жылу стрессінің ішек тосқауылына теріс әсер ететінін және жергілікті және жүйелік қабынумен және ішектегі әртүрлі бактериялардың (дисбиоз) теңгерімсіздігімен байланысты екенін көрсетеді. Зерттеудің мақсаты жылу стрессіне ұшыраған Гольштейн бұқа бұзауларының қабынуға апаратын және қабынуға қарсы белгілер мен микробиома құрамын зерттеу болды.

Температурасы бақыланатын жерде орналастырылған жақсы дамыған 12 апталық бұзаулар жеті күн бойы жылу стресс жағдайында болды және термо-бейтарап жағдайда ұқсас топпен салыстырылды. Эксперимент аяқталғаннан кейін ғалымдар жылу стрессінен туындаған тоқ ішектегі бактериялық қауымдастықтардағы өзгерістерді талдады. Butyrivibrio spp көбеюі және бактериялардың метаболизміндегі өзгерістері ерекше байқалды. Ректальды температура мен қабынуға қарсы Eggerthii spp арасында күшті оң корреляция байқалды.

Бұл зерттеу жұмысы жылу стрессінің ішек тосқауылының қызметін бұзатындығын көрсетеді. Сонымен қатар, жылу стрессіне ұшыраған бұзаулардың тоқ ішегіндегі бутират өндіретін организмдер санының көбеюі тоқ ішектің шырышты қабығының жұмысын сақтау үшін сәтті реакцияны көрсетуі мүмкін, өйткені Butyrivibrio түрлері қабынуға қарсы ішек бактерияларының қатарына жатады.

Уве Веддиге доктор Хайкенің материалдары бойынша

Фото: KFM

Сіздің сүрлеміңіз қызиды және сіз кесілген жеріне пропион қышқылын себу туралы кеңесті жиі естідіңіз бе? Содан кейін сіз бұл мақаланы міндетті түрде оқып шығуыңыз керек. Біз, KFM командасы, төрт жылдан астам уақыт бойы сүт өндірушілердің көбіне кенес беріп  келеміз және біздің жаднамаларымыз бен бақылау тізімдеріміз тек Қазақстанда ғана емес, көрші елдерде де қолданылады. Жазда біз “сүрлем алынған жер қызған кезде пропион немесе құмырсқа қышқылын пайдаланған дұрыс”деген кеңесті жиі естіп жүрміз. Біз кеңестерімізді тек тәжірибемізге сүйеніп беретініміздіктен бұл құралды Аркабайдағы “Байсерке Агро” ғылыми-зерттеу және оқыту орталығында қолданып көрдік. Бұл кеңесті көптеген кеңесшілер беретінін білеміз. Сондықтан оның әсерін өздеріңіз тексеруді ұсынамыз…. бірақ сіздер оның іс жүзінде пайдасы жоқ екеніне көздеріңіз жетеді.

Бірақ неге? Тым жоғары дозада препарат жемді тұтынуға теріс әсер етуі мүмкін болса да, бүркігенде сүрлем алынатын кезде оттегінің түсуіне байланысты қызитын қабаттарға жетпейді. Оған қарсы бірінші шара ретінде сүрлемді алу кезінде оны қопсытпауға тырысу керек. Сүрлемді алуға арналған қолда бар техника шынымен талапқа сай қолданыла ма, немесе тиеуіштің шөмішімен ”тезірек” алына сала ма, соны  тексеріңіздер.

Екінші кезеңде рационды түзетуге болатындығын және осылайша алу жылдамдығын арттыруға болатындығын тексеріңіздер. Содан кейін, әрине, рационды тұрақтандыру керек, араластыру кезінде немесе күндізгі уақытта жем үстелінде қосымша қызбайтындай. Бұл кезеңде калий сорбаты сияқты дәмі сезілмейтін өнімдерді қолдану керек. “Ыстық азық” жануарлардың денсаулығына ұзақ мерзімді проблемалар тұдырады, әсіресе жазғы жылу стрессімен қоса. Кеңесшімен бірге себебін анықтаңыз. Бұл үшін сіздің жануарларыңыз сізге риза болады!

Уве Веддиге

Фото: KFM

Қазақстан ауыл шаруашылығы министрлігі мен Алматы облысы әкімдігінің қолдауымен шағын жеке қосалқы шаруашылықтардың 23 басшысы жақында сүтті сиырларды азықтандыру және бағу бойынша оқудан өтті. Абай облысынан тағы 15 фермер онлайн қатысты.

Тіпті жеке шаруашылықтардың өзінде сиырларды азықтандыру мен оларға жайлы жағдай жасау бойынша қарапайым шаралар, мысалы, жеткілікті кеңістік, таза ауа және жарық, жануарлардың өнімділігі мен денсаулығын жақсартуға көмектеседі. Иден оқу-зерттеу орталығының сарапшысы Томас Энгельхардт Еңбекшіқазақ ауданы әкімдігінің ғимаратында ірі қара малдың асқазан-ішек жолдарының қалай жұмыс істейтінін нақты түсіндірді. Сиырларға тек энергия мен ақуыз ғана емес, сонымен қатар олардың ас қорыту жүйесінің ерекшеліктеріне байланысты құрылымдық жасұнық қажет.

Сарапшы сонымен қатар концентраттардың мөлшері көп болғаны месқарынды қатты қышқылдандыратынын түсіндірді:”күнделікті рационды бірнеше порцияға бөліп азықтандыруға тырысыңыздар, сонымен қатар ең маңызды және ең арзан азық су екенін ұмытпаңыз”. Егер сиыр күніне 20 кг сүт берсе, онда қыста ол 55 литр су ішеді, ал жазда-90 литр. Сонымен қатар, шабуға арналған шөпті ол қатая бастағанға дейін шабу керек. Саны емес, сапасы маңызды! Сақтау шығындарын қолжетімді флиспен жабу немесе қарапайым қорада ұстау арқылы қысқартуға болады.

Жоба басшысының орынбасары Айнагүл Аяганова тұрақты кездесулердің маңыздылығын атап өтті: “тәжірибеге негізделген кеңестер мен семинарларға қатысу тәжірибе алмасуға, жаңа білім алуға және өндірістік процестерді жетілдіруге көмектеседі. Сонымен қатар, KFM жобасы www.kfm-kasachstan.net сайтындағы жаднамалар мен бақылау парақтарында пайдалы ақпарат ұсынады”. KFM жобасы ақпараттық кооперативтерге біріктірілген шағын жеке шаруашылықтар үшін үнемі семинарлар, тренингтер және топтық консультациялар ұйымдастыруға әрқашан дайын.

Айнагүл Аяганова

Фото: KFM