Негізінен симментал бұзаулары желін, кіндік, ауыз, құлақ және құйрық жағын жиі сорады. Бұл жарақат пен инфекцияға апаруы мүмкін. Желін аймағындағы жарақаттар тіпті ұзақ мерзімді зақымдарға әкелуі мүмкін.

Азықтандыруға байланысты сору көбінесе сүт бергеннен кейінгі алғашқы бірнеше минутта болады. Бұзаулар сүтке тойған кезде олардың үнемі сору қажеттілігі төмендейді. Бұл мәселеде келесі шаралар пайдалы бола  алады:

— азығын тойғанша  және қатты емізік арқылы берсеңіз, азықтану уақыты ұзарады да қанықтыру сезімі артады. Бұзаулар бір мәрте азықтандыру кезінде кем дегенде бес-сегіз минут сору керек.

— сүттің максималды мөлшерін беру керек; күніне 6 литр қаймағы алынбаған сүт немесе сүт алмастырғыш сору инстинктін қанағаттандыру және жас жануарлардың жақсы дамуын қамтамасыз ету үшін жеткіліксіз!

— сүтке глюкозаны 2 г/л мөлшерінде қосқанда қандағы қант деңгейі мерзімінен бұрын көтеріліп, бұзаулар өздерін тойғандай сезінеді.

— сондай-ақ бұзаулардың жеткілікті мөлшерде дәмді негізгі жем/құрама жем жеулері маңызды.

— бұзауларға қозғалу үшін төсеніш салынған едені бар жеткілікті орын қажет, — шөп салынған торлар немесе доптар бұзауларды алдандырып, олардың ойын инстинктін ынталандырады. Сүтпен азықтандыру кезеңінен шығар алдында бұзаулар жеткілікті түрде дамыған болуы керек және алдында «қарны ашпайтындай» жем тұрғаны жақсы. Бірақ стресс немесе мал ұстау жағдайлары бұзаулардың бір бірін соруының себепкері болуы мүмкін. Біріншіден, бір топтан басқа топқа ауыстырғанда немесе орнын ауыстыру жас жануарлар үшін стресс болады. Егер міндетті түрде басқа орынға аусу керек болса, бұзаулардың басқа стресстік факторларға ұшырамайтын мерзімін таңдау керек (мысалы, мүйізін кесу, сүт беру кезеңі аяқталғаны және т.б.).

Уве Веддиге

Фото: KFM

Мыңдаған жылдар бойы адамдар сиыр сүтін құнды азық өнімі ретінде қолданған. 19 ғасырдың аяғында сауу машиналары пайда болғанға дейін сүт сиырлары тек қолмен сауылды. Бүгін бұл мүмкін емес сияқты болып көрінеді. Қолмен немесе машинамен сауғанда күтім және сауу сапасы желіннің денсаулығына, сондай-ақ сүт сапасына үлкен әсер етеді.

Әр сауу залы әр түрлі жабдықталған және жұмыс процесі белгілі бір тәртіп бойынша етеді. Сауу бойынша тренингтерде сауыншылар осы сауу протоколы бойынша жұмыс істеуді үйренеді. Сонымен қатар KFM жобасының жетекшісі кәсіби сауыншылардың қол қимылдары қандай болу керегін көрсетіп әрқашан процестің жеке қадамдары мен уақыт шеңберінің неге маңызды екенін түсіндіреді.

Сауу процесі сиырларды сауу залына кіргізуден басталады, оны мүмкіндігінше тыныш өткізу керек. Қатты айқайлау немесе дау-дамай жануарларда стресс тудырады, нәтижесінде кейбір сиырлар сүт бермей қалады. Бірақ бұл жағдайда да неміс сарапшысының кеңесі бар: «біз жасанды окситоцинді екпейміз, оның орнына арнайы түтікпен сиырдың қынабына ауа үрлейміз. Бірнеше секундтан кейін сүт шыға бастайды».

Уве Веддига сиырды идіру бойынша дайындық жұмыстарына ерекше назар аударады. Сауу алдында желінді тазарту, алғашқы шыққан сүтті алдын-ала сауып алу және визуалды тексеру, сондай-ақ желінді өндеу әрқашан бірдей схемаға сәйкес жүргізілуі керек. Тек осы жағдайда сиыр тез және мұқият сауылады.

Сауу кеселерін кигізген кезде, ысқырық дыбыс естілмеуі керек, құрылғы тік ілініп тұратындай сүт құбыршегін дұрыс орналастып келесі сиырға бару керек: «сауу — бұл оңай және тез игерілетін және соған қарамастан жануарлардың денсаулығы үшін өте маңызды мамандандырылған жұмыс», — дейді білікті фермер.

Сиыр «сүт бергеннен» кейін сауу аппараты автоматты түрде шешіледі, желін тағы бір рет тексеріліп, оған күтім жасайтын құрал қолданылады және ол басқа сиырлармен бірге өз орнына қораға қайтады. Ол жерде су мен жаңа азық дайын тұру керек.

Уве Веддиге

Бұзауларымыздың иммундық жүйесінің маңызды бөлігі-олардың ішек микробиомасы. Неғұрлым әр түрлі болса, соғұрлым жақсы-сау ішек микробиомасын осылай сипаттауға болады.

Егер ішектің барлық қуыстары жақсы және пайдалы микроорганизмдермен толтырылса, зиянды микроорганизмдерге көбеюге орын болмайды және олар жай ғана шығарылады. Көпшілігі азшылықты ығыстырады.

Егер бәрі дұрыс болса, үш қорғаныс механизмі қалаусыз вирустар мен зиянды микробтарға қарсы тұрады. Ішек микробиомасы-бірінші. Одан кейін басып кіретін бактерияларды байланыстыратын және осылайша оларды зиянсыз ететін антиденелері бар шырышты қабат пайда болады. Бұл антиденелер алдымен уызбен сіңеді, содан кейін шырышты қабатта пайда болады.

Мәселе: ішектегі микробтар өте сезімтал, стресс олардың асқазаныа қатты әсер етеді, антибиотиктер де құнды микробиоманы зақымдайды. Сондықтан антибиотикпен емделіп жатқан сиырлардың сүтін бермеу өте маңызды, ал жақсы уыз өте қажет, өйткені ол жақсы ішек микробиомасының пайда болуын қолдайды.

Үшінші аймақ «тығыз тосқауыл»деп аталатын ішек жасушаларынан тұрады. Егер азықтандыру дұрыс болмаса немесе жануар стресс жағдайында болса, «бітеу емес ішек синдромы»пайда болады. Тосқауыл жойылып, жануар ауырады. Қабынумен күресу керек. Патогендер қанға енген кезде белгілі бір иммундық жүйе іске қосылады, бірақ бұл қосымша энергияны қажет етеді. Теріс құйын пайда болады, одан бұзау өз бетінше шыға алмайды.

Ауырсыну тәбетті төмендетеді, демек азық қабылдауы да нашарлайды. Нәтижесінде қалпына келу үшін өте қажет энергия сіңірілмейді.

Бұны болдырмау керек, бұзауға дұрыс микробиоманы қалыптастыру үшін әрдайым жақсы жағдайлар қажет. Уызды дұрыс берумен қатар, алдын — ала және пробиотиктермен азықтандыру да сүйемелдеуіші әсерін тигізуі мүмкін. Ішкі қорғаныс қалқанын нығайту нәтижесінде бұзаулар сау және шыныққан болып өседі.

Уве Веддиге (Лаура Мейер-Кульман материалдары бойынша )

Кішкентай бұзаулар жиі диареямен ауырады, үлкендері тыныс алу ауруларынан зардап шегеді. Қарапайым шаралар бұзаудың иммундық жағдайын жақсарта алады. Қазақстандағы фермаларды аралау кезінде доктор Йоахим Клин бұзаулардың денсаулығын жақсартуға ықпал ететін бастапқы нүктелерді көрсетті — әсіресе суалған сиырларды бағу, уызбен қамтамасыз ету және ферма персоналын ынталандыру.

Суалған кезеңнің өзі де бұзаудың туылғандағы салмағына, иммунитетіне және кейінгі сүт өнімділігіне үлкен әсер етеді. Неміс ветеринары суалған фазасында болған жылу стрессінің әсерін сипаттады: «Аналардың жылу стресстері алғашқы лактацияға дейін бұзауларға әсер етеді. Жылу күйзелісінен өткен сиырлардан тұған бұзауларды кейін қайта-қайта ұрықтандыру қажет болады, және олардың сүт өнімділігі төмен болады».

Сондай-ақ, ол бұзаудың иммунитеті үшін уыз ішу қаншалықты маңызды екенін тағы бір рет атап өтті: «барған фермалардың барлығында бұзаулардың едәуір бөлігі иммуноглобулиндерді жеткілікті мөлшерде алмайды». Доктор Клин өмірдің алғашқы төрт сағатында бұзауларға кем дегенде 4 литр жақсы уыз беруді ұсынады. Уве Веддиге уыздағы микробтардың мөлшері сиырдың желінінен шыққан сәттен бастап оны бұзау ішкенге дейін тым жоғарылап кететіндігін анықтады: «сүт флягаға сауылып, содан кейін шелекпен беріледі. Бұл сегментте микробтардың ену ықтималдығы өте жоғары». Мұнда көмектесетін жалғыз нәрсе — мұқият тазарту, гигиена және салқындату. Әсіресе шелектер мен флягадағы биоқабықта колиформалар болуы және диареяны тудыруы мүмкін. Сонымен қатар, уызды 39 °C жылылығында беру керек.

«Бұзау өлімі 5% — дан әлдеқайда төмен», — дейді ветеринар. Алайда, жақсы жағдай жасалмаса және иммуноглобулиндермен жақсы қамтамасыз етілмесе, бұл мүмкін емес. «Жазбаша жұмыс нұсқаулары дұрыс әрекет етудің жақсы құралы», — дейді Уве Веддиге. Суреттері бар қысқа мәтіндерде кім, не, қалай және қашан жасау керек екендігі анық болуы керек. «Сіз мұны қызметкерлерді қарқынды түрде үйретпей жасай алмайсыз», — дейді KFM жобасының жетекшісі.

Уве Веддиге

Фото: KFM

Германияның солтүстігінде тұратын Мальте Борхерс жақсы ойластырылған жем гигиенасы мен инновациялық идеяларының арқасында жануарлардың денсаулығын сақтау бойынша MSD сыйлығын жеңіп алды.

«Біз сиырларды ескі қорада сауамыз, бірақ әрқашан ферманы ақылға қонымды инвестициялармен алға жылжытуға тырысамыз» дейді фермер. Соңғы жылдары ол Sense-Hub мониторинг жүйесіне қаражат салып, ескі төсеніштерді су төсеніштеріне ауыстырды. «Қазір сиырлар рахаттанып жата кетеді және олардың жататын жері өте жайлы», — дейді Мальте Борхерс.

«Соматикалық жасушалардың санын төмендету үшін, желіннің денсаулығы маңызды рөл атқаратын жалғыз фактор емес», — қоршаған орта әсерінің өзара әрекеттестігі Борхерс үшін маңызды. Сиырлардың жайлылығының жоғары деңгейі, сауу мен азықтандырудың жақсы гигиенасы, сондай-ақ генетикалық әлеуетті пайдалану ол үшін ең маңызды болып табылады. Нәтижелер оның дұрыстығын растайды: сиырлары 4,11% май және 3,45% ақуызы бар 11 500 литр сүт береді. Соңғы бес жыл ішінде ол соматикалық жасушалардың санын орташа есеппен 180 000 мл-ден 68 000-ға дейін азайтты.

«Біздің сауу залының техникасына 50 жыл болды. Автоматты түрде апаратты шешіп алу жүйесі мен сауу машиналары 2000 жылы жаңартылды», — дейді Мальте Борхерс. Ол үш жылдан бері үшбұрышты резеңкелерді қолданып жүр және желінді дезинфекциялау құралын екісыңарлысына ауыстырды. Ол үшін желіннің денсаулығын жоғары деңгейде сақтау үшін екі шара маңызды. «Құрамында мырыш бар емдеу құралы желін сфинктерін дереу тығыздауды қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, бұл емізіктерді серпімді етеді және терінің беті қатты кеуіп кетуіне жол бермейді.»

Барлық тез тозатын бөлшектер де үнемі жаңартылып отырады. «Біз сауу резеңкелерін әр 700-800 сағат пайдаланған сайын ауыстырамыз. Шлангтар резеңке немесе силиконнан жасалғанына байланысты бір жарым жылға дейін қолданылады», — деп түсіндіреді ферма басшысы.

Уве Веддиге

Фото: MSD

Соңғы онжылдықтарда Германияда сүтті сиырлардың саны үнемі азайып келеді. Егер 1950 жылы 5 миллионнан астам сүтті сиырлар болса, 2021 жылдың қарашасында — шамамен 3,9 миллион болды. Германиядағы сүт фермерлерінің саны да тұрақты түрде азайып келеді және қазіргі уақытта 55 850 адамды құрайды. Соңғы жылдары сиырлардың орташа өнімділігі күрт өсті. Бүгінгі таңда бір сиыр жылына орта есеппен 8 400 келі  сүт береді. Германияда жалпы төрт миллион сиыр 2021 жылы шамамен 32,7 миллион тонна сүт өндірді.

Уве Веддиге (Дереккөз: Milch-Industrie-Verband)

График: Milch-Industrie-Verband

Сүт сиырлары жемшөп қоспаларының арқасында аз метан шығаратын болады. Климаттық жағдайларды ескере отырып, сүт өндіруге арналған алғашқы белсенді ингредиент жақында мақұлданады.

3-нитрооксипропанол (3-NOP) органикалық қоспасы ЕО-да жемшөп қосындысы ретінде мақұлдануы керек. ЕО комиссиясы оң шешім туралы жариялады. 3-NOP патенті голландиялық Koninklijke DSM N. V. компаниясына тиесілі, бұған дейін 3-NOP еуропалық азық-түлік қауіпсіздігі басқармасы (Efsa) сынақтан өткізіліп, қауіпсіз деп танылған.

Органикалық қоспа ірі қара мал мен басқа да мүйізді жануарларға зиянсыз және сиырлардың сүтіне әсер етпейді. Осы жемшөп қосындысы сүттің сапасын өзгерпейді және мысалы, ірімшіктің қасиеттеріне әсер етпейді. ЕО комиссиясы 3-NOP сиырлардан болатын метан шығарындыларын 20-35% төмендетеді деп мәлімдейді. Бұл ЕО-да бекітілген климатқа қауіпсіз мал шаруашылығына арналған алғашқы жемшөп қоспасы.

Еуропалық азық-түлік қауіпсіздігі басқармасы (Efsa) ғылыми бағалау барысында 3-нитрооксипропанол » сүтті мал шаруашылығындағы сиырлардың метан шығарындыларын төмендетуде тиімді» деген қорытындыға келді.

Уве Веддиге (дерек көзі: AgE)

Сурет: Веддиге

Мюнхен техникалық университетінің ауылшаруашылығы саласындағы ғалымы, профессор Вильгельм Виндиш сиырлардың өнімділігі мен зертханалық ет мәселесі айналасындағы келіспеушілік туралы: «Менің ойымша, сұлы сүті сиыр сүтіне қосымша ретінде жақсы. Сұлы сүті климаттық дағдарыстың да, бүкіл әлемді азық-түлікпен қамтамасыз ету проблемасының да шешімі емес. Бұл іс жүзінде сүтке ешқандай қатысы жоқ. Оның құрамында ақуыз аз және ол тамақ өндірісінің сонғы өнімі болып табылады. Екінші жағынан, сүт — бұл мал шаруашылығының негізгі өнімі, оны ірімшік, йогурт және басқа да көптеген тағамдар жасауға қайта өңдеуге болады. Егер сіз сүтті сұлы сүтімен алмастырсаңыз, сіз жануарлардың есебінен вегандық биомассаны тұтынуды көбейтесіз. Негізі сиырлар шөптермен және өсімдік тағамдарын өндіруден қалған қалдықтармен қоректенеді. Бұл дегеніміз, олар биомассадан тыртықтың күрделі жұмысының арқасында адам өзінің қарапайым ас қорыту жолымен ала алмайтын әлдеқайда көп нәрсені алады.

Сонымен, мал шаруашылығы, өсімдіктерді өсіргеннен кейінгі ауылшаруашылығындағы екінші цикл ретінде бізді қосымша энергия мен ақуыздың көп мөлшерімен қамтамасыз етеді. Бұл дегеніміз, егер біз осы екінші циклды өткізіп алсақ, мысалы, сұлы сүтіне толығымен ауыссақ, онда орынын толтыру үшін вегетариандық өндірісті едәуір арттыруға тура келеді.

Мүйізді жануарлар .(…). көптеген басқа жануарлар азық таба алмайтын жерлерде өмір сүреді. Сиырға ол қиын емес, өйткені оның микроорганизмдерге толы тыртығы бар. Сиыр шөп жемейді. Керісінше, ол тыртықтың микробтарын шөппен қоректендіреді және микробтардың одан өндіргенін жейді: энергия көзі ретінде пайдалы ыдырау өнімдері және жоғары сапалы ақуыз ретінде микроорганизмдердің өздері. Бұл кәдімгі сүтті сиырдан алынатын күн сайынғы вегетариандық ақуызға толы шелек сияқты. Және бұл адамдар мүлдем жей алмайтын жем арқылы!

Болашақта біз адамдарға мүмкін болған жердің бәрінде өсімдік тағамдарын өндіруіміз керек. Футбол алаңы түрінде бүкіл әлемнің ауылшаруашылық жерін елестетіп көріңіз. Сонда егістік ретінде тек айып алаңын пайдалануға болады. Сондықтан мал шаруашылығын азық-түлік өндірумен бәсекелеспейтін етіп ұйымдастыру өте маңызды. Бұл күйіс қайыратын малға қатысты жақсы шешім, бірақ басқа тағамды қажет ететін тауықтарға жарамайды. Бірақ біз бүгінгіден гөрі азырақ ет жеп, азырақ сүт ішетін боламыз.

Зертханалық ет өндірісі-бұл кәдімгі вегетариандық тағамдарды жоятын машина. Онда болатыны мал шаруашылығының тағы бір түрі – бірақ оның шығындары өте жоғары. Ол үшін сіз елестете алатын ең жоғары сапалы вегетариандық тағамды, атап айтқанда таза глюкоза, сонымен қатар амин және май қышқылдарын аласыз. Басқаша айтқанда, біз зертханалық ет өндіру арқылы жануарларды өлтірмейтіндігімізден басқа ештеңе ұтып алмадық».

Дереккөз: FAZ (Уве Веддигенің қысқартуында)

Сурет: Веддиге

1 маусымда әлемнің 30-дан астам елінде Дүниежүзілік сүт күні атап өтіледі. Осы акция күнінің мақсаты сүтті бүкіл әлемде және барлық жас топтары үшін табиғи және, ең алдымен, денсаулыққа пайдалы сусын ретінде насихаттау болды және солай болып қала береді.

Әлемдік сүт өндірісі әрі қарай өсуде. Ол барлық аймақтарда, әсіресе Азия мен Солтүстік Америкада өндірістің өсуіне байланысты. ФАО бағалауы бойынша, әлемдік сүт өндірісі 2021 жылы 1,5% — ға 928,1 млн тоннаға дейін өседі. Үндістан-ЕО мен АҚШ-тан озып, ең ірі сүт өндірушісі.

Сүт өндірісі сонымен қатар 15-18 қарашада Ганноверде өтетін EuroTier көрмесінің басты тақырыптарының бірі болады. Қазір автоматтандыру және цифрландыру арқылы процестерді оңтайландыру үрдісі байқалады.

Дереккөз: EuroTier

Қалыптасқан тиімді жұмыс тәртібі мен желінді ынталандырусыз сауу процесі мүмкін емес. Жақсы ойластырылған сауу барысы қандай болады?

Барлығы кедергісіз өтуі керек. Бірақ бұл жұмыс кестесі бойынша нақты нұсқаулар болған жағдайда ғана мұмкін. Сауыншыларға жақсылап  нұсқау беру желіннің саулығын және сауу тиімділігін қамтамасыз етеді.

Толық сауу процедурасына сауу алдында дезинфекциялау, алғашқы сүтті сауып тастау, тазарту және сауылған соң желінді арнайы ерітіндіге батыру кіреді. Алғашқы шыққан сүтті сауып тастау жануарға жақсы ынталандырушы әсер етеді. Желіннің әрбәр бөлшегінен үш сүт ағынын сауып  тастау керек. Сауу алдындағы тексеру алғашғы ағынмен шыққан ең көп соматикалық жасушалары бар сүтті сауып  тастаумен қатар желіннің қабынуын анықтауды жеңілдетеді. Осыдан кейін сау алдында дезинфекциялау ерітіндінің қалдықтарын толығымен алып тастау керек. Әр жануар үшін жаңа, микробтан таза мата немесе қағаз майлық қолданылады.

Сиырларды дайындау 10-нан 15 секундқа дейін созылуы керек. Егер сиырлар жақсы ынталандырылса, олар тезірек сүт береді. 60-90 секунд кідірістен кейін сауу аппараты киіледі.

Маңыздысы: құрылғы желіннің астында тігінен ілініп тұруы керек, ал сүт түтігі сиырдан алға бағытта болуы керек. Бұл желіннің төрт бөлігінің әртұрлі сауулуынын және вакуумның ауытқуын болдырмайды.

Желіннің әр бөлігінен шамамен 0,25 литр сүт шыққанда құрылғыны алып тастауға болады. Бұл көлем жануарлардың 90% — ына сәйкес келеді.

Желіннің ұштары толығымен ерітіндіге батырылғанда, емізік арнасы жабылады да микробтардың енуіне жол берілмейді.

Уве Веддиге

Фото: KFM